STRESZCZENIE RAPORTU KOŃCOWEGO

 

We współczesnym rolnictwie na masową skalę stosowane są pestycydy organiczne, stanowiąc w licznych przypadkach źródło zagrożenia, a niekiedy także źródło zanieczyszczenia wód podziemnych. Podatność płytkich wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne zależy zarówno od właściwości pestycydów, wynikających z ich budowy chemicznej jak i właściwości środowiska glebowego oraz natężenia infiltracji efektywnej. Wygodnym ilościowym parametrem charakteryzującym podatność wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne jest indeks AF wprowadzony do nauki i praktyki w USA, w 1985 roku. Pestycydy stanowią ogromną grupę substancji organicznych, różniących się strukturą chemiczną i wynikającymi stąd różnymi parametrami migracyjnymi, z których najważniejszymi są współczynnik sorpcji przez węgiel organiczny (K_oc) i czas połowicznego rozkładu w środowisku glebowym (t_1/2). Duża różnorodność pestycydów w zakresie wartości parametrów migracyjnych powoduje, że podatność na zanieczyszczenie wód podziemnych na określonym obszarze będzie różna w zależności od rozpatrywanego związku chemicznego. Wszechstronna ocena podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne wymagałaby zatem opracowania i udostępnienia katalogu lub atlasu map papierowych, które na poszczególnych planszach przestawiałyby podatność na zanieczyszczenie przez konkretne substancje chemiczne. Takie rozwiązanie zadania, głównie z uwagi na koszty z całą pewnością nie byłoby rozwiązaniem racjonalnym, również analiza wielkiej ilości map przez zainteresowanego użytkownika byłaby stosunkowo uciążliwa.

Podstawowym celem projektu badawczego było wypracowanie metodyki opracowania map podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne. Zadanie zostało zrealizowane w oparciu o indeks AF metodą analizy danych przestrzennych w systemie GIS, korzystając z dostępnych danych kartograficznych w postaci map numerycznych. Podstawowe dane kartograficzne konieczne do opracowania mapy podatności obejmują dane glebowe, mapę natężenia infiltracji efektywnej oraz mapę głębokości występowania wód podziemnych. Dane kartograficzne uzupełnia baza danych dotycząca właściwości migracyjne pestycydów.

Ostateczne mapy podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie przez konkretne pestycydy w opracowanym w ramach projektu systemie PESTIGIS mogą być tworzone przez końcowego użytkownika systemu, który musi posiadać jedynie podstawową wiedzą w zakresie analizy danych przestrzennych w środowisku GIS.

Opracowana metodyka wykonania map podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne zastała zastosowana i przetestowana dla obszarów nizinnych zlewni dolnośląskich. Wykonane testy potwierdziły skuteczność i efektywność opracowanej w projekcie metodyki badawczej.

Rezultaty  projektu badawczego posiadają wymiar wybitnie utylitarny. Mapy podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie przez pestycydy organiczne, które mogą być tworzone na podstawie metodyki wypracowanej w ramach zrealizowanego projektu badawczego powinny stanowić niezmiernie istotne narzędzie wspomagania decyzji w zakresie planów zagospodarowania przestrzennego, ustanawiania stref i obszarów ochronnych ujęć oraz użytkowych zbiorników wód podziemnych. Innym obszarem wykorzystania tego rodzaju map mogą być również zadania w zakresie planowania zabiegów chemicznej ochrony roślin uprawnych w sposób uwzględniający wymogi ochrony środowiska, podejmowane przez Ośrodki Doradztwa Rolniczego, względnie samych rolników. Wydaje się, że ten ostatni obszar wykorzystania map wrażliwości, a przez to także i wyników zrealizowanego projektu badawczego należałoby uznać w najbliżej przyszłości za najważniejszy.

Wykonany projekt badawczy jest pierwszym w Polsce tak szerokim i kompleksowym opracowaniem problematyki oceny zagrożenia jakości wód podziemnych przez specyficzne substancje chemiczne.